روز پرستار
هر چند پرستاري حرفه اي به قدمت تاريخ بشري است، اما در حقيقت بيش از ۲۰۰ سال از عمر رشته پرستاري به شكل نوين و فعلي در جهان نمي گذرد. در كشور ما نيز اين عمر كمتر از نصف عمر جهاني است و از عمر اين رشته به صورت آكادميك در كشور ما نيز حدود ۹۰ سال مي گذرد. در حال حاضر ۱۴۵ دانشكده پرستاري در مقاطع كارداني ، كارشناسي ، كارشناسي ارشد و دكتري فعاليت مي كنند.
* شغل خطرناك
پرستاران در تماس و ارتباط مستقيم با بيماران قرار دارند و در اين ميان، وضعيت بيماران بخش هاي ويژه و عفوني كه بايد بيشترين مراقبت هاي بهداشتي از آنان صورت بگيرد، در حال حاضر به محل نگراني از بابت انتقال بيماري تبديل شده است. پرستاران هنگام خدمت با عوامل بيماريزايي همچون ويروس هاي ايدز، هپاتيت، سل و بسياري موارد ديگر در تماس مستقيم هستند كه اين امر سلامت جاني آنها را بشدت به خطر مي اندازد. گاهي نيز بيماري از پرستار مخفي مي شود. مخفي كردن بيماري هاي خاص ظلم مضاعف در حق پرستاران است، چرا كه اين حق پرستار است كه بداند با چه نوعي از بيماري در ارتباط است. البته گاهي ممكن است بيمار مبتلابه ايدز يا هپاتيت خودش هم نداند كه چه بيماري اي دارد. گذشته از پرستاران، توجه نداشتن به اين نكته، خطرات ناگواري را متوجه سلامت مردم و جامعه خواهد كرد، زيرا يك پرستار آلوده به بيماري عفوني مي تواند بيماران ديگر را نيز آلوده كند.
*روزي براي پرستاران
انتخاب نام براي روزهاي سال و تجليل و يادبود از آن مناسبت ها كاري مهم است كه بايد در آن كمال دقت و توجه را داشت تا بهترين روز را براي آن مناسبت در نظر گرفت. انتخاب روزي كه در آن بتوان از مقام شامخ پرستاران و بهورزان تجليل كرد، به دليل سختي كار اين افراد دشوارتر است.
جالب است بدانيد ۱۲ مي (۲۲ ارديبهشت) نيز روز جهاني پرستار نام دارد.در چنين روزي از سال ۱۸۲۰ فلورانس نايتينگل، پرستار معروف به دنيا آمد. وي در جريان جنگ هاي كريمه و درمان نظاميان مجروح تلاش بسياري كرد و به همين دليل شهرت جهاني به دست آورد و به پاس تلاش هاي فراوان وي در امر پرستاري ، روز تولد وي در بسياري از كشورها روز جهاني پرستار اعلام شد. فلورانس نايتينگل، ملقب به بانوي چراغ به دست، در سال ۱۸۶۰، آموزشگاه پرستاري نايتينگل را در بيمارستان سنت توماس لندن تاسيس كرد. اين آموزشگاه كه اولين دانشكده پرستاري در دنيا به شمار مي رود، با ۱۰ دانشجو آغاز به كار كرد. اين اولين دانشكده پرستاري در دنيا بر ۲ اصل مهم استوار بود: يكي اين كه پرستاران حتما مي بايست به طور عملي در رشته تخصصي خود آموزش مي ديدند و ديگر اين كه موظف بودند نظم و انضباط و اصول اخلاقي را در هر شرايطي رعايت كنند. فلورانس نايتينگل با تاسيس اين آموزشگاه موفق شد حرفه پرستاري را از شغلي بدنام به حرفه اي آبرومند براي زنان تبديل كند. شايد بد نباشد در كنار روز ولادت حضرت زينب كه به عنوان روز پرستار در كشور شناخته مي شود روز جهاني پرستار را نيز به تقدير از اين سپيد پوشان دردمند اختصاص داد. چنان كه در برخي مناسبت ها در كنار روز ملي، روز جهاني نيز گرامي داشته مي شود. آيا براستي حتي ۲ روز تقدير از اين قشر زحمتكش و گرامي كافي است؟!
*كار سخت
بدون سختي كار پرستاري در بيشتر كشورهاي دنيا به عنوان يك شغل سخت و زيان آور شناخته شده است، اما در ايران پرستاران بسياري از مزاياي سختي كار را ندارند يا در عمل فرصتي براي استفاده از آن را پيدا نمي كنند. فردي كه پرستار با او سرو كار دارد، بيماري است كه با اضطراب، تشويش و نگراني درباره آينده دست به گريبان است. بيماران كم بضاعت تر نگران تهيه مخارج هستند. ارباب رجوع بيمارستان ها و پرستاران ، افرادي با آستانه تحمل پايين هستند كه از پرستار خود انتظار دارند رفتاري بسيار خوب داشته باشد و تحمل كوچكترين بي اعتنايي را از طرف او ندارند. اين فضا، فضايي غمناك است كه شادابي ندارد. كسي كه به طور مداوم در چنين محيطي كار مي كند بسختي مي تواند روحيه خود را حفظ كند. علاوه بر اين، شيفت هاي فشرده و اضافه كاري هاي زياد و شب كاري ها همگي دست به دست هم مي دهند تا روحيه اين افراد را ضعيف كنند. حال كمبود نيرو را به اين مشكلات اضافه كنيد؛ در اين شرايط تعداد بيماراني كه هر پرستار مسووليت نگهداري آنها را دارد با توانايي جسماني او تناسبي ندارد، به طوري كه فشار زياد كار، رمقي براي رسيدگي به نحو مطلوب براي پرستاران باقي نمي گذارد. از سوي ديگر، بخشي از خدماتي كه بيماران نياز دارند مثل خدمات اوليه بيماران، كمك در راه بردن، غذا دادن و غيره در شرح وظايف پرستاران نيست و اين كارها وظيفه كمك بهيار است، اما چون كمك بهيار در بيمارستان نيست يا به تعداد كم وجود دارد و از طرفي بيمار همه آنها را از پرستار انتظار دارد با توجه به اين كه پرستاران حس انسان دوستانه دارند اين كارها نيز از سوي پرستاران انجام مي شود. گاهي حتي برخي فعاليت هاي پرستاران اداري است كه بايد توسط منشي انجام شود، اما پرستار به اجبار انجام مي دهد.
* شيفت هاي مضر
شغل هاي شيفتي براي سلامتی مضرند. بررسي ها نشان داده است افرادي كه زمان كار آنها به واسطه شيفتي بودن تغيير مي كند، بيشتر در معرض ابتلابه بيماري هاي مختلف قرار مي گيرند. از آنجا كه ساعت بيولوژيك بدن سيستم هاي پيچيده بدن و تنظيم هورمون ها را به عهده دارد، با اختلال در كار آن كل بدن از تنظيم خارج مي شود. محققان به پرستاران و آتش نشانان و رانندگان بين شهري اشاره مي كنند كه اين افراد بايد بيشتر مراقب سلامت خود باشند.
*مگر فرشته هم بده
گاهي بيماران يا همراهان آنها از بد خلقي پرستاران گله مند هستند.در اين كه در هر شغلي خوب و بد مي تواند وجود داشته باشد شكي نيست، در اين كه انسان نيز گاهي ممكن است اشتباه كند هم شكي نيست، اما نبايد يكطرفه به قاضي رفت. مشكلات مالي در هر شغل و صنفي ممكن است وجود داشته باشد .بسياري از افراد جامعه شغل دوم و سوم دارند، اما وقتي شغل با جان انسان ها در ارتباط باشد مشكلات مالي روي ديگري پيدا مي كند. برخي پرستاران براي حل مشكلات مالي خود مجبور به انجام ۲ يا ۳ شيفت كار هستند. طبيعي است وقتي بيش از توان كار كنند كيفيت كار پايين خواهد آمد و شايد ديگر حوصله كافي براي تحمل همه چيز وجود نداشته باشد. ضمن اين كه گذشته از ساعات طولاني كاري شكوه و شكايت و گاهي غرغرهاي بي مورد بيماران (كه نمي توان خرده از آنان گرفت زيرا شرايط طبيعي ندارند و بد اخلاق تر و دل نازك تر از گذشته هستند) موجب خستگي روحي و جسمي پرستار مي شود. پرستار هم آدم است و ظرفيت آدمي محدود. او خسته مي شود، عصبي مي شود و گاهي هم زير بار مشكلات و سختي كار به اصطلاح كم مي آورد. در اين شرايط كه آستانه تحمل او پايين آمده است شايد حرفي بزند يا كاري كند كه از ديد همراهان بيمار در شان فرشته سپيد پوش نباشد و ايراد بد بودن از فرشته را مي گيرند؛ اما كسي هم از او نمي پرسد كه خرج زندگي اين فرشته از كجا تامين مي شود و وضع رفاهي او چطور است. پرستار هم مجبور است مثل ديگران براي تامين مخارج كار كند، حتي اگر ۳ شيفت در روز باشد. ولي اين فرق وجود دارد كه در اين وضعيت علاوه بر پرستار بيمار نيز متضرر مي شود.
*بازنگري وظايف
شرح وظايف پرستاري متناسب با توسعه و پيشرفت هاي پزشكي و پرستاري نيست. خيلي از مواردي كه هم اكنون در سيستم درمان و سلامت در حال انجام است، مانند پيوندهاي قلب، كبد، ريه، كليه و جراحي هاي مختلف و همچنين تكنيك هايي كه در خصوص قلب و عروق، باز كردن عروق و غيره در كشور در حال انجام است، در گذشته نبوده است. در ۲۰ سال پيش خيلي از تكنولوژي ها و دستگاه هايي كه امروز در بخش هاي ويژه استفاده مي شود، وجود نداشت، اما اكنون با اين پيشرفت ها انتظارات نيز از پرستاران تغيير كرده است. انتظارات از سيستم پرستاري ايجاب مي كند كه شرح وظايف و نقش هاي جديدي را براي پرستاران با توجه به توسعه هاي جديد تعريف كنيم. شرح وظايف فعلي پرستاران در حال حاضر بسيار محدود و بسته است و جوابگوي نيازهاي فعلي سيستم سلامت نيست. در خيلي از موارد نيز صراحت و شفافيت ندارد.
*براي سلامت جامعه
پرستاران، فرشتگان سپيدپوش جامعه هستند كه لباس خدمت بي منت را بر تن دارند. اين جمله كليشه اي بارها و بارها تكرار شده است. اينان بي اجر و منت هر خدمتي را انجام مي دهند اما مباد يا رب مخدوم بي عنايت. روز پرستار هم روزي كليشه اي شده است. نشريات تقدير و تشكر مي كنند و پرستاران گله و شكايت. هر سال در روز پرستار نشريات مي نويسند «سفيدپوشان مهربان همچون فرشته بر بالين بيماران حاضر مي شوند و شبانه روز خود را وقف آنها مي كنند روزتان مبارك باد و …» اما كسي به اين فكر نمي كند كه اين پرستاران خود نياز به پرستاري دارند! پرستار در نقش فرشته اي سفيدپوش وظيفه مهمي به عهده دارد. رساندن دارو و ارائه مراقبت هاي پزشكي فقط قسمتي از وظيفه اوست. او بايد بتواند از نظر روحي و رواني نيز از بيمار مراقبت كند يا حداقل وضع او را بدتر نكند. اما وقتي پرستار خود با مشكلات گوناگوني مواجه است آيا مي توان از او انتظار تيمار داشت؟ اگر به فكر سلامت جامعه هستيم، بايد سلامت پرستاران را مد نظر قرار دهيم. كما اين كه مقام معظم رهبري در فرمايش هاي خود عنوان كرده اند: «بي اعتنايي به شغل شريف پرستاري، بي اعتنايي به سلامت جامعه است. بيماري كه دوران بيماري و رنج را به دور از دوستان و خانواده در بيمارستان سپري مي كند، چشم اميد به رسيدگي پرستار دارد. او نيازمند محبت است تا بهبود يابد. اما پرستاران هم حمايت و پشتيباني جامعه را مي جويند و خواهان ارج نهادن جامعه به جايگاه واقعي خويشند. رهايي جامعه پرستاري از مشكلات مي تواند به حفظ سلامت جامعه كمك شاياني كند اين راه دشوار و سخت و در عين حال پيچيده محقق نمي شود مگر اين كه تمام آحاد جامعه و مسوولان و نهادها به صورت هماهنگ و متحد و همراه با انسجام در راه ياري پرستاران يا همان سربازان سلامت همقدم شوند.
* شغل خطرناك
پرستاران در تماس و ارتباط مستقيم با بيماران قرار دارند و در اين ميان، وضعيت بيماران بخش هاي ويژه و عفوني كه بايد بيشترين مراقبت هاي بهداشتي از آنان صورت بگيرد، در حال حاضر به محل نگراني از بابت انتقال بيماري تبديل شده است. پرستاران هنگام خدمت با عوامل بيماريزايي همچون ويروس هاي ايدز، هپاتيت، سل و بسياري موارد ديگر در تماس مستقيم هستند كه اين امر سلامت جاني آنها را بشدت به خطر مي اندازد. گاهي نيز بيماري از پرستار مخفي مي شود. مخفي كردن بيماري هاي خاص ظلم مضاعف در حق پرستاران است، چرا كه اين حق پرستار است كه بداند با چه نوعي از بيماري در ارتباط است. البته گاهي ممكن است بيمار مبتلابه ايدز يا هپاتيت خودش هم نداند كه چه بيماري اي دارد. گذشته از پرستاران، توجه نداشتن به اين نكته، خطرات ناگواري را متوجه سلامت مردم و جامعه خواهد كرد، زيرا يك پرستار آلوده به بيماري عفوني مي تواند بيماران ديگر را نيز آلوده كند.
*روزي براي پرستاران
انتخاب نام براي روزهاي سال و تجليل و يادبود از آن مناسبت ها كاري مهم است كه بايد در آن كمال دقت و توجه را داشت تا بهترين روز را براي آن مناسبت در نظر گرفت. انتخاب روزي كه در آن بتوان از مقام شامخ پرستاران و بهورزان تجليل كرد، به دليل سختي كار اين افراد دشوارتر است.
جالب است بدانيد ۱۲ مي (۲۲ ارديبهشت) نيز روز جهاني پرستار نام دارد.در چنين روزي از سال ۱۸۲۰ فلورانس نايتينگل، پرستار معروف به دنيا آمد. وي در جريان جنگ هاي كريمه و درمان نظاميان مجروح تلاش بسياري كرد و به همين دليل شهرت جهاني به دست آورد و به پاس تلاش هاي فراوان وي در امر پرستاري ، روز تولد وي در بسياري از كشورها روز جهاني پرستار اعلام شد. فلورانس نايتينگل، ملقب به بانوي چراغ به دست، در سال ۱۸۶۰، آموزشگاه پرستاري نايتينگل را در بيمارستان سنت توماس لندن تاسيس كرد. اين آموزشگاه كه اولين دانشكده پرستاري در دنيا به شمار مي رود، با ۱۰ دانشجو آغاز به كار كرد. اين اولين دانشكده پرستاري در دنيا بر ۲ اصل مهم استوار بود: يكي اين كه پرستاران حتما مي بايست به طور عملي در رشته تخصصي خود آموزش مي ديدند و ديگر اين كه موظف بودند نظم و انضباط و اصول اخلاقي را در هر شرايطي رعايت كنند. فلورانس نايتينگل با تاسيس اين آموزشگاه موفق شد حرفه پرستاري را از شغلي بدنام به حرفه اي آبرومند براي زنان تبديل كند. شايد بد نباشد در كنار روز ولادت حضرت زينب كه به عنوان روز پرستار در كشور شناخته مي شود روز جهاني پرستار را نيز به تقدير از اين سپيد پوشان دردمند اختصاص داد. چنان كه در برخي مناسبت ها در كنار روز ملي، روز جهاني نيز گرامي داشته مي شود. آيا براستي حتي ۲ روز تقدير از اين قشر زحمتكش و گرامي كافي است؟!
بدون سختي كار پرستاري در بيشتر كشورهاي دنيا به عنوان يك شغل سخت و زيان آور شناخته شده است، اما در ايران پرستاران بسياري از مزاياي سختي كار را ندارند يا در عمل فرصتي براي استفاده از آن را پيدا نمي كنند. فردي كه پرستار با او سرو كار دارد، بيماري است كه با اضطراب، تشويش و نگراني درباره آينده دست به گريبان است. بيماران كم بضاعت تر نگران تهيه مخارج هستند. ارباب رجوع بيمارستان ها و پرستاران ، افرادي با آستانه تحمل پايين هستند كه از پرستار خود انتظار دارند رفتاري بسيار خوب داشته باشد و تحمل كوچكترين بي اعتنايي را از طرف او ندارند. اين فضا، فضايي غمناك است كه شادابي ندارد. كسي كه به طور مداوم در چنين محيطي كار مي كند بسختي مي تواند روحيه خود را حفظ كند. علاوه بر اين، شيفت هاي فشرده و اضافه كاري هاي زياد و شب كاري ها همگي دست به دست هم مي دهند تا روحيه اين افراد را ضعيف كنند. حال كمبود نيرو را به اين مشكلات اضافه كنيد؛ در اين شرايط تعداد بيماراني كه هر پرستار مسووليت نگهداري آنها را دارد با توانايي جسماني او تناسبي ندارد، به طوري كه فشار زياد كار، رمقي براي رسيدگي به نحو مطلوب براي پرستاران باقي نمي گذارد. از سوي ديگر، بخشي از خدماتي كه بيماران نياز دارند مثل خدمات اوليه بيماران، كمك در راه بردن، غذا دادن و غيره در شرح وظايف پرستاران نيست و اين كارها وظيفه كمك بهيار است، اما چون كمك بهيار در بيمارستان نيست يا به تعداد كم وجود دارد و از طرفي بيمار همه آنها را از پرستار انتظار دارد با توجه به اين كه پرستاران حس انسان دوستانه دارند اين كارها نيز از سوي پرستاران انجام مي شود. گاهي حتي برخي فعاليت هاي پرستاران اداري است كه بايد توسط منشي انجام شود، اما پرستار به اجبار انجام مي دهد.
* شيفت هاي مضر
شغل هاي شيفتي براي سلامتی مضرند. بررسي ها نشان داده است افرادي كه زمان كار آنها به واسطه شيفتي بودن تغيير مي كند، بيشتر در معرض ابتلابه بيماري هاي مختلف قرار مي گيرند. از آنجا كه ساعت بيولوژيك بدن سيستم هاي پيچيده بدن و تنظيم هورمون ها را به عهده دارد، با اختلال در كار آن كل بدن از تنظيم خارج مي شود. محققان به پرستاران و آتش نشانان و رانندگان بين شهري اشاره مي كنند كه اين افراد بايد بيشتر مراقب سلامت خود باشند.
*مگر فرشته هم بده
گاهي بيماران يا همراهان آنها از بد خلقي پرستاران گله مند هستند.در اين كه در هر شغلي خوب و بد مي تواند وجود داشته باشد شكي نيست، در اين كه انسان نيز گاهي ممكن است اشتباه كند هم شكي نيست، اما نبايد يكطرفه به قاضي رفت. مشكلات مالي در هر شغل و صنفي ممكن است وجود داشته باشد .بسياري از افراد جامعه شغل دوم و سوم دارند، اما وقتي شغل با جان انسان ها در ارتباط باشد مشكلات مالي روي ديگري پيدا مي كند. برخي پرستاران براي حل مشكلات مالي خود مجبور به انجام ۲ يا ۳ شيفت كار هستند. طبيعي است وقتي بيش از توان كار كنند كيفيت كار پايين خواهد آمد و شايد ديگر حوصله كافي براي تحمل همه چيز وجود نداشته باشد. ضمن اين كه گذشته از ساعات طولاني كاري شكوه و شكايت و گاهي غرغرهاي بي مورد بيماران (كه نمي توان خرده از آنان گرفت زيرا شرايط طبيعي ندارند و بد اخلاق تر و دل نازك تر از گذشته هستند) موجب خستگي روحي و جسمي پرستار مي شود. پرستار هم آدم است و ظرفيت آدمي محدود. او خسته مي شود، عصبي مي شود و گاهي هم زير بار مشكلات و سختي كار به اصطلاح كم مي آورد. در اين شرايط كه آستانه تحمل او پايين آمده است شايد حرفي بزند يا كاري كند كه از ديد همراهان بيمار در شان فرشته سپيد پوش نباشد و ايراد بد بودن از فرشته را مي گيرند؛ اما كسي هم از او نمي پرسد كه خرج زندگي اين فرشته از كجا تامين مي شود و وضع رفاهي او چطور است. پرستار هم مجبور است مثل ديگران براي تامين مخارج كار كند، حتي اگر ۳ شيفت در روز باشد. ولي اين فرق وجود دارد كه در اين وضعيت علاوه بر پرستار بيمار نيز متضرر مي شود.
*بازنگري وظايف
شرح وظايف پرستاري متناسب با توسعه و پيشرفت هاي پزشكي و پرستاري نيست. خيلي از مواردي كه هم اكنون در سيستم درمان و سلامت در حال انجام است، مانند پيوندهاي قلب، كبد، ريه، كليه و جراحي هاي مختلف و همچنين تكنيك هايي كه در خصوص قلب و عروق، باز كردن عروق و غيره در كشور در حال انجام است، در گذشته نبوده است. در ۲۰ سال پيش خيلي از تكنولوژي ها و دستگاه هايي كه امروز در بخش هاي ويژه استفاده مي شود، وجود نداشت، اما اكنون با اين پيشرفت ها انتظارات نيز از پرستاران تغيير كرده است. انتظارات از سيستم پرستاري ايجاب مي كند كه شرح وظايف و نقش هاي جديدي را براي پرستاران با توجه به توسعه هاي جديد تعريف كنيم. شرح وظايف فعلي پرستاران در حال حاضر بسيار محدود و بسته است و جوابگوي نيازهاي فعلي سيستم سلامت نيست. در خيلي از موارد نيز صراحت و شفافيت ندارد.
*براي سلامت جامعه
پرستاران، فرشتگان سپيدپوش جامعه هستند كه لباس خدمت بي منت را بر تن دارند. اين جمله كليشه اي بارها و بارها تكرار شده است. اينان بي اجر و منت هر خدمتي را انجام مي دهند اما مباد يا رب مخدوم بي عنايت. روز پرستار هم روزي كليشه اي شده است. نشريات تقدير و تشكر مي كنند و پرستاران گله و شكايت. هر سال در روز پرستار نشريات مي نويسند «سفيدپوشان مهربان همچون فرشته بر بالين بيماران حاضر مي شوند و شبانه روز خود را وقف آنها مي كنند روزتان مبارك باد و …» اما كسي به اين فكر نمي كند كه اين پرستاران خود نياز به پرستاري دارند! پرستار در نقش فرشته اي سفيدپوش وظيفه مهمي به عهده دارد. رساندن دارو و ارائه مراقبت هاي پزشكي فقط قسمتي از وظيفه اوست. او بايد بتواند از نظر روحي و رواني نيز از بيمار مراقبت كند يا حداقل وضع او را بدتر نكند. اما وقتي پرستار خود با مشكلات گوناگوني مواجه است آيا مي توان از او انتظار تيمار داشت؟ اگر به فكر سلامت جامعه هستيم، بايد سلامت پرستاران را مد نظر قرار دهيم. كما اين كه مقام معظم رهبري در فرمايش هاي خود عنوان كرده اند: «بي اعتنايي به شغل شريف پرستاري، بي اعتنايي به سلامت جامعه است. بيماري كه دوران بيماري و رنج را به دور از دوستان و خانواده در بيمارستان سپري مي كند، چشم اميد به رسيدگي پرستار دارد. او نيازمند محبت است تا بهبود يابد. اما پرستاران هم حمايت و پشتيباني جامعه را مي جويند و خواهان ارج نهادن جامعه به جايگاه واقعي خويشند. رهايي جامعه پرستاري از مشكلات مي تواند به حفظ سلامت جامعه كمك شاياني كند اين راه دشوار و سخت و در عين حال پيچيده محقق نمي شود مگر اين كه تمام آحاد جامعه و مسوولان و نهادها به صورت هماهنگ و متحد و همراه با انسجام در راه ياري پرستاران يا همان سربازان سلامت همقدم شوند.
